Συνέντευξη με την συγγραφέα Νέλλη Σπαθάρη

Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΝΕΛΛΗ ΣΠΑΘΑΡΗ

Γράφει η Κυριακή Γανίτη(Dominica Amat)

   Σημερινή μου καλεσμένη στην στήλη των συνεντεύξεων η συγγραφέας Νέλλη Σπαθάρη. Την ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο καί τις απαντήσεις της. Από τις εκδόσεις Ελκυστής κυκλοφορεί το βιβλίο της, με τίτλο ''Στάκα καρδιά μου". Της εύχομαι να είναι καλοτάξιδο. Για όσους/ες επιθυμούν να το διαβάσουν, μπορούν να το προμηθευτούν από κάποιο βιβλιοπωλείο, είτε από το επίσημο site του εκδοτικού.

Πάμε να δούμε τι μοιράστηκε μαζί μας...

ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ελκυστής το βιβλίο σας, με τίτλο ‘’Στάκα καρδιά μου’’. Να είναι καλοτάξιδο! Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια γι’αυτό;

Ν.Σ. Πρόκειται για μια νουβέλα, βραβευμένη από τον Όμιλο για την UNESCO Τεχνών, Λόγου &

Επιστημών, που είχε κυκλοφορήσει στο παρελθόν σε αυτοέκδοση και επανακυκλοφορεί από τον

εκδοτικό μου οίκο Ελκυστής, ο οποίος έχει αγκαλιάσει το σύνολο του λογοτεχνικού μου έργου και όχι μόνο (επτά συνολικά βιβλία), καθώς από τον ίδιο εκδοτικό οίκο εκτός από τα μυθιστορήματά μου, τις νουβέλες μου και τα διηγήματά μου έχει κυκλοφορήσει και η βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών επιστημονική μου έρευνα «Η Λαογραφία της Ανατολικής Θράκης μέσα από τις αφηγήσεις των προσφύγων. Κοινωνική και Ιστορική προσέγγιση».

Ενώ είχα συγγράψει πλήθος επιστημονικών, εκπαιδευτικών και πανεπιστημιακών βιβλίων, σε μια στιγμή ωριμότητας αποφάσισα να στραφώ στη λογοτεχνία και να διερευνήσω τις σκέψεις που με κατατρύχουν. Ωστόσο, αν και πρόκειται για την πρώτη μου λογοτεχνική απόπειρα, το «Στάκα καρδιά μου» κατά κάποιον τρόπο αποτελεί μια γέφυρα, καθώς παντρεύει τη λογοτεχνική συγγραφή με την επιστημονική έρευνα. Όταν ήμουν φοιτήτρια στη Φιλοσοφική Σχολή, στο Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), τη δεκαετία του’70, στο μάθημα της Λαογραφίας ο καθηγητής μας μάς έδωσε ένα ερωτηματολόγιο προκειμένου να πάμε στον τόπο καταγωγής μας και να καταγράψουμε τις αφηγήσεις βιωμάτων των ντόπιων.

Ούσα Αθηναία, αλλά με κάποια σχέση με την Ύδρα από τη μεριά της μητέρας μου επέστρεψα στο νησί, όπου η οικονόμος του σπιτιού μας, μια αυστηρή κοσμοκαλόγρια μου άνοιξε πολλά σπίτια και οι αφηγήσεις που κατέγραψα στο κασετοφωνάκι μου, όταν τις απομαγνητοφώνησα απλώθηκαν σε 720 σελίδες τετραδίων (τότε δεν είχαμε υπολογιστές). Στη λογοτεχνική μου αφήγηση ανέτρεξα στις καταγραφές εκείνες και επέλεξα εκείνες που σχετίζονταν με τη θέση της γυναίκας στην παραδοσιακή κοινωνία της Ύδρας, μια κοινωνία κλειστή, με την ιδιωτική ζωή κρυμμένη πίσω από τις ψηλές μάντρες, μια κοινωνία ναυτική όπου οι γυναίκες πορεύονταν μόνες μεγαλώνοντας τα παιδιά τους.

Ωστόσο, όπως ανέφερα προηγουμένως ότι στη λογοτεχνική μου αφήγηση διερευνώ τις σκέψεις που με κατατρύχουν, έτσι κι εδώ, στόχος μου δεν ήταν καθαυτή η παρουσίαση της θέσης της γυναίκας στην παραδοσιακή κοινωνία του νησιού, αλλά η σύνδεση των αφηγήσεων με μνήμες που είχα από την παιδική μου ηλικία στη δεκαετία του ’60, όταν η Ύδρα ήταν πολύ φτωχική.

Άλλωστε, και ο τίτλος «Στάκα καρδιά μου» προέρχεται από ένα επεισόδιο ακραίας φτώχιας που συνέβη μπροστά στα παιδικά μου μάτια και με σημάδεψε με τρόπο που περιγράφω στο βιβλίο: «Και με τη σκέψη πως ίσως η παιδική μου ηλικία στην Ύδρα μου διαμόρφωσε την άποψη ότι μόνο η πείνα, ο πόνος και ο θάνατος μπορούν αν με σοκάρουν σε τούτη τη ζωή και τίποτ’ άλλο, επιτέλους αποκοιμήθηκα».

ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Το βιβλίο σας φέρει τον υπότιτλο ''Η Ύδρα του άλλοτε''. Μπορεί να θεωρηθεί, λοιπόν, ως ένας φόρος τιμής στην ιστορία και την παράδοση του νησιού της Ύδρας;

Ν.Σ. Πράγματι, ο υπότιτλος φανερώνει την εστίαση στο παρελθόν. Εστιάζει στην παράδοση του νησιού, αλλά και στις προσωπικές μνήμες-με τον όρο «μνήμες» επικαλούμαι κάτι πιο ισχυρό από τον όρο «αναμνήσεις». Καταγράφω τις μνήμες των άλλων και τις παντρεύω με τις μνήμες τις δικές μου. Η μνήμη και η λήθη, εξάλλου, είναι οι δύο πιο ισχυρές συντεταγμένες των αφηγήσεών μου. Άλλη μια συνιστώσα είναι η θέση της γυναίκας που διατρέχει το σύνολο του έργου μου: η θέση της γυναίκας στην παραδοσιακή κοινωνία στην προκειμένη περίπτωση, η θέση της γυναίκας στην αστική κοινωνία του Μεσοπολέμου στο μυθιστόρημά μου «Μόνο καλοκαίρια», η θέση της γυναίκας σε μια πολυπρισματική προσέγγιση στα διηγήματά μου «Γυναίκα σημαίνει πόνος», η σχέση μάνας-κόρης στο μυθιστόρημά μου «Amor fati». Ο υπότιτλος «Η Ύδρα του άλλοτε» φανερώνει την εστίαση σε ένα παρελθόν του οποίου η εικόνα υπάρχει στη μνήμη μου, μόνο που η μνήμη είναι πάντα υποκειμενική. Διαθλάται μέσα στο υποσυνείδητο και αναδύεται επιλεκτικά. Συνεπώς, δεν πρόκειται απλά για μια ιστορική καταγραφή του παρελθόντος ή και της λαογραφίας του νησιού.

ΕΡΩΤΗΣΗ 3: Για ποιους λόγους να επιλέξει ένας/μία αναγνώστης/στρια να διαβάσει το βιβλίο σας; Και για ποιους λόγους να το ξανακάνει, εφόσον το έχει διαβάσει κατά το παρελθόν;

Ν.Σ. Μία αναγνώστρια του «Στάκα καρδιά μου» μού έγραψε πως διαβάζοντας το βιβλίο μου άρχισε

να βλέπει τον δικό της τόπο με μια διαφορετική, πιο πολυσύνθετη ματιά. Επανεξέτασε τις δικές της μνήμες. Και της έδωσε την έμπνευση να ξαναπερπατήσει τα μονοπάτια της ιδιαίτερης πατρίδας της με μια πιο υποψιασμένη ματιά.

Ένας άλλος λόγος είναι τα ερωτήματα που γεννάει η αφήγηση: προσεγγίσουμε το παρελθόν μας με τη ματιά του κινήματος του Ρομαντισμού του ’19 ου αιώνα ή με τη ματιά του κινήματος του Διαφωτισμού του 18 ου αιώνα; Με συναίσθημα ή με ορθολογική εκτίμηση; Είναι το παρελθόν η ιδανική περίοδος που αναπολούμε ή η σκληρή πραγματικότητα από την οποία θέλουμε να διαφύγουμε στο όνομα της προόδου;

Ενώ η αφήγηση είναι γεμάτη ευαισθησίες, το μόνο σίγουρο είναι ότι η προσέγγιση της παραδοσιακής κοινωνίας δεν γίνεται με μία ρομαντική διάθεση, η οποία θα καλύπτει τη σκληρή πραγματικότητα των παραδοσιακών κοινωνιών. Όπως γράφω στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, «Η ζωή είναι πιο πολυσήμαντη απ’ ό,τι φαίνεται. Θα τεθούν θέματα όπως η ευτυχία, η επιθυμία, η θέση της γυναίκας, η κοινωνική καταξίωση, η μοναξιά και η περιθωριοποίηση, η συναίρεση της ατομικής με τη συλλογική μνήμη, η σχέση της παραδοσιακής με τη σύγχρονη κοινωνία».

Όσο για το ερώτημα εάν θα ξαναδιάβαζε κανείς το βιβλίο, θα πω μια γενικότερη στάση ζωής που έχω η ίδια. Δεν χαρίζω ούτε ανταλλάσσω ποτέ τα βιβλία μου. Τα διαβασμένα μου βιβλία θέλω να παραμένουν στις βιβλιοθήκες μου-και σας διαβεβαιώ ότι έχω προβληματικά πολλές- γιατί έρχεται εκείνη η στιγμή που απλώνεις το χέρι και θέλεις να ξαναδιαβάσεις τις αράδες εκείνες που σε είχαν προβληματίσει στο παρελθόν ή θέλεις να ξαναβυθιστείς στην ιδιαίτερη ατμόσφαιρα του βιβλίου. Και το «Στάκα καρδιά μου» είναι ένα ιδιαίτερο βιβλίο. Και είναι ιδιαίτερο γιατί, αν και το έχω χαρακτηρίσει νουβέλα, θα το ενέτασσα σε ένα ιδιαίτερο είδος που το αποκάλεσε ο Θεσσαλονικιός λογοτέχνης Γιώργος Ιωάννου «πεζογράφημα». Κατ’ αυτόν, το πεζογράφημα, συνήθως σε πρωτοπρόσωπη αφήγηση, ακολουθεί τον αφηγητή και τις σκέψεις του.

ΕΡΩΤΗΣΗ 4: Υπάρχουν τροποποιήσεις από την πρώτη έκδοση του βιβλίου σε σχέση με την παρούσα;

Ν.Σ. Όχι, πρόκειται για το ίδιο κείμενο. Η επανέκδοση από τις εκδόσεις Ελκυστής έδωσε την ευκαιρία στο βιβλίο να γίνει γνωστό σε ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό.

ΕΡΩΤΗΣΗ 5: Πώς αισθάνεστε που το αναγνωστικό κοινό εξακολουθεί και δείχνει την προτίμησή του στο εν λόγω βιβλίο;

Ν.Σ. Υπάρχει ένα ιδιαίτερο κοινό, το οποίο είναι ανεξάντλητο: ο επισκέπτης της Ύδρας, ο οποίος πέρα από την επιθυμία να ζήσει τις ομορφιές του νησιού, αναζητεί να μάθει περισσότερα για τον τόπο. Και το «Στάκα καρδιά μου» δεν του προσφέρει απλά περιγραφή και γνώσεις, δεν είναι ένας ταξιδιωτικός οδηγός, αλλά ξεκλειδώνει μια βαθύτερη πραγματικότητα που μόνο όποιος έχει εντρυφήσει στις αθέατες πτυχές του τόπου τούτου μπορεί να του την προσφέρει. Ο επισκέπτης του νησιού θα διασταυρωθεί με το βιβλίο στο Ιστορικό Μουσείο Αρχείο της Ύδρας (ΙΑΜΥ), άρα σε έναν χώρο που τον επισκέπτεται έχοντας την πρόθεση να μάθει περισσότερα για το νησί. Επιπλέον, το βιβλίο προσφέρεται και στον ξένο επισκέπτη με τον τίτλο Hydra in my heart.

ΕΡΩΤΗΣΗ 6: Τέλος, τί νέο να αναμένουμε, προσεχώς, από την συγγραφέα Νέλλη Σπαθάρη;

Ν.Σ. Εντός των προσεχών ημερών θα κυκλοφορήσει ένα νέο μου μυθιστόρημα με τίτλο «Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος». Πρόκειται για μια πολιτική δυστοπία, τροφή για σκέψη. 

Η υπόθεση:

Στο Νησί, οι κάτοικοι υποτάσσονται με τη θέλησή τους σε μια αόρατη αρχή, η οποία τους επιβάλλει ένα ουτοπικό κοινωνικό σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας τους. Ένας κάτοικός του, έχοντας διαφύγει πριν τριάντα χρόνια από το Νησί, τις πρώτες μέρες της αθέατης αυτής επιβολής, επιστρέφει με την πρόθεση να επισκεφτεί τους τάφους των γονιών του. Θα σταθεί απέναντι σε μια πραγματικότητα την οποία δεν μπορούν να αντέξουν οι κάτοικοι του Πέρα Κόσμου. Γιατί, όποιο ουτοπικό κοινωνικό σύστημα κι αν ενορχηστρώσει ο άνθρωπος, εστιάζει στο σύστημα και όχι στη φύση του ανθρώπου. Γιατί στη φύση του ανθρώπου δεν ταιριάζει η τελειότητα.

Όπως γράφω στο Moto του βιβλίου: Πόσα σταυροδρόμια ανοίγει η ζωή και μας παίρνει μια ζωή να μάθουμε εάν διαλέξαμε το σωστό. Κάποιες φορές είναι μοιραίο να μην το μάθουμε ποτέ.

Σας ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία!

Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας καί τις απαντήσεις σας.

Με εκτίμηση, Κυριακή Γανίτη από το blog Dominica Amat