Συνέντευξη με την συγγραφέα Νέλλη Σπαθάρη

Η ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ ΝΕΛΛΗ ΣΠΑΘΑΡΗ

Γράφει η Κυριακή Γανίτη(Dominica Amat)

Σημερινή μου καλεσμένη στην στήλη των συνεντεύξεων η συγγραφέας Νέλλη Σπαθάρη. Την ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο καί τις απαντήσεις της. Από τις εκδόσεις Ελκυστής κυκλοφορεί το βιβλίο της, με τίτλο ''Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος". Της εύχομαι να είναι καλοτάξιδο. Για όσους/ες επιθυμούν να το διαβάσουν, μπορούν να το προμηθευτούν από κάποιο βιβλιοπωλείο, είτε από το επίσημο site του εκδοτικού.

Πάμε να δούμε τι μοιράστηκε μαζί μας...

ΕΡΩΤΗΣΗ 1: Από τις εκδόσεις Ελκυστής κυκλοφόρησε, προσφάτως, το νέο σας μυθιστόρημα, με τίτλο ''Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος''. Να είναι καλοτάξιδο! Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια γι'αυτό;

Ν.Σ. Στο Νησί, οι κάτοικοι υποτάσσονται με τη θέλησή τους σε μια αόρατη αρχή, η οποία τους επιβάλλει ένα ουτοπικό κοινωνικό σύστημα οργάνωσης της κοινωνίας τους. Ένας κάτοικός του, έχοντας διαφύγει πριν τριάντα χρόνια από Το Νησί, τις πρώτες μέρες της αθέατης αυτής επιβολής, επιστρέφει με την πρόθεση να επισκεφτεί τους τάφους των γονιών του. Θα σταθεί απέναντι σε μια πραγματικότητα την οποία δεν μπορούν να αντέξουν οι κάτοικοι του Πέρα Κόσμου. Γιατί, όποιο ουτοπικό κοινωνικό σύστημα κι αν ενορχηστρώσει ο άνθρωπος, εστιάζει στο σύστημα και όχι στη φύση του ανθρώπου.

Γιατί στη φύση του ανθρώπου δεν ταιριάζει η τελειότητα.

Πρόκειται για ένα δυστοπικό μυθιστόρημα, τροφή για σκέψη.

ΕΡΩΤΗΣΗ 2: Ποια η πηγή έμπνευσης της ιστορίας του βιβλίου σας; Πόσος χρόνος χρειάστηκε για να ολοκληρώσετε την συγγραφή;

Ν.Σ. Θα μπορούσα να αναφέρω κάποιες από τις σπίθες που γέννησαν Το Νησί και τον Πέρα Κόσμο, σπίθες πολύ διαφορετικές αναμεταξύ τους. Γιατί η έμπνευση είναι μια μη ερμηνεύσιμη διαδικασία του νου. Από καιρό σχεδίαζα να γράψω μια δυστοπία, καθώς τα δυστοπικά μυθιστορήματα με φιλοσοφικό και κοινωνικό υπόβαθρο μου κινούν ιδιαίτερα το ενδιαφέρον.

Έτυχε να διαβάσω μια ανάλυση του έργου του Τζέιμς Τζόυς, «οι Δουβλινέζοι», και συγκεκριμένα του τελευταίου διηγήματος του έργου με τον τίτλο «Ο νεκρός». Μάλιστα, το τελευταίο αυτό διήγημα έχει γυριστεί και σε κινηματογραφική ταινία από τον Τζον Χιούστον το 1987, στην τελευταία σκηνή της οποίας, σε συνδυασμό με τη μουσική υπόκρουση, όταν την παρακολούθησα, λύγισα. Στο διήγημα αυτό εξελίσσεται ένα γεύμα, το οποίο συνοδεύεται από την εσωτερική φωνή του αφηγητή. Και όταν ολοκληρώνεται το γεύμα, βγαίνουν από το σπίτι οι συνδαιτυμόνες όπου το σιωπηλό χιόνι σκεπάζει τα πάντα. Διάβαζα, λοιπόν, ότι στη συγκεκριμένη σκηνή του γεύματος, όπως και σε πολλές άλλες λογοτεχνικές αναφορές, το γεύμα συμβολίζει ένα είδος μετάληψης, ενώ το χιόνι σηματοδοτεί τον θάνατο. Και όλοι οι συνδαιτυμόνες που συμμετέχουν στο γεύμα είναι εν δυνάμει νεκροί.

Εκείνες τις ημέρες που μελετούσα την ανάλυση του συγκεκριμένου έργου, μου συνέβη ένα παράξενο γεγονός. Συγκεκριμένα, έχοντας μια δύσκολη σχέση με τη μητέρα μου -σχέση η οποία γέννησε το μυθιστόρημά μου Amor fati (ψυχολογικός όρος του φιλόσοφου Φρίντριχ Νίτσε)- κάποιες στιγμές της νεανικής μου ηλικίας, και ιδιαίτερα εκείνες που θα καθόριζαν τις επαγγελματικές μου επιλογές, ένιωσα ένα αόρατο στήριγμα της θείας μου, το οποίο δεν είχα την ωριμότητα να συνειδητοποιήσω. Και μετά από πολλές δεκαετίες, όταν πια οι άνθρωποι έχουν φύγει, μια από τις σκέψεις που με κατέτρυχαν ήταν ότι τα έφερε έτσι η ζωή ώστε να μην προφτάσω να την ευχαριστήσω. Μια νύχτα πετάχτηκα από τον ύπνο μου με κομμένη την ανάσα.

Προσπάθησα να φέρω στο μυαλό μου τι ήταν εκείνο που με είχε ταράξει στον ύπνο μου. Με κλειστά τα μάτια, μέσα στο σκοτάδι, αναδύθηκε η μνήμη του ονείρου: η θεία μου, νεκρή, μου ζητούσε να κοινωνήσω το σώμα και το αίμα της, για να την φέρω πάντα μέσα μου. Ίσως να με είχε επηρεάσει η ανάλυση που είχα διαβάσει των Δουβλινέζων. Άπλωσα το χέρι στο σκοτάδι στο κομοδίνο μου, πήρα το μπλοκάκι και το στιλό που έχω πάντα δίπλα μου και σημείωσα «Περί σαρκοφαγίας», με τη δομή του τίτλου να παραπέμπει στα έργα του Ζοζέ Σαραμάγκου («Περί τυφλότητας», «Περί θανάτου», «Περί φωτίσεως»), τίτλο που τελικά δεν κράτησα στο βιβλίο μου που ακολούθησε, καθώς διεύρυνα το πεδίο.

Επιπλέον, εκείνο το καλοκαίρι του 2023, κι ενώ είχα γράψει ένα σημαντικό μέρος της αφήγησης, άρχισα να διαβάζω ένα βιβλίο που είχα από καιρό στη βιβλιοθήκη μου, τον «Άρχοντα των μυγών» του Γουίλιαμ Γκόλντιγκ (Νόμπελ Λογοτεχνίας), το οποίο αναφέρεται σε μια κοινωνία παιδιών που βρίσκονται μόνα τους σε ένα νησί και η κοινωνική συμπεριφορά τους εκτρέπεται σε καταστάσεις που δεν θα πιστεύαμε με το δεδομένο της ηλικίας τους.

Μην με ρωτήσετε πώς όλα αυτά έδεσαν και δημιούργησαν κάτι τελείως διαφορετικό.

Αυτό θα πει έμπνευση και δεν είναι ερμηνεύσιμη.

Για να συγγράψω τη νουβέλα μου μου πήρε ένα καλοκαίρι, το καλοκαίρι του 2023. Η ιδέα με συνεπήρε και άρχισα να γράφω μανιωδώς. Όπου βρισκόμουν κι όπου στεκόμουν δεν μπορούσα να σταματήσω να σκέφτομαι την ιδέα αυτή και τα σημαινόμενά της, γιατί για μένα ήταν τροφή για σκέψη.

ΕΡΩΤΗΣΗ 3: Τί μπορεί να υποβόσκει πίσω από τον τίτλο ''Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος'';

Ν.Σ. Το Νησί και ο Πέρα Κόσμος είναι δυο διαφορετικοί κόσμοι. Αν προσέξατε, το Νησί είναι γραμμένο με κεφαλαία, είναι το όνομα ενός απομονωμένου από τη θάλασσα χώρου. Δεν αναφέρεται σε κανένα συγκεκριμένο νησί. Είναι ένας χώρος στον οποίο έχει αποδεχτεί να ζει μια κοινωνία ανθρώπων, υποτασσόμενη σε μια συγκεκριμένη κοινωνική οργάνωση, η οποία επιβάλλεται από μια Αόρατη Αρχή. Πρόκειται για μια κοινωνική οργάνωση που σε πρώτη ανάγνωση φαίνεται ότι καλύπτει τις ανάγκες των ανθρώπων. Από την άλλη, υπάρχει ο Πέρα Κόσμος. Ποιος είναι αυτός; Μα είναι ο γνωστός μας κόσμος, αυτός στον οποίο ζούμε, με όλες του τις αντιφάσεις. Μόνο που ο Πέρα Κόσμος έχει μια δυναμική, μια θέληση για το καλύτερα μα και για το χειρότερο, σου δίνει τη δυνατότητα να πραγματοποιήσεις τα όνειρά σου ή να βυθιστείς στα τάρταρα. Ίσως, μια μέρα χρειαστεί να κάνεις την υπέρτατη επιλογή στη ζωή σου. Και τελικά, πόσα σταυροδρόμια ανοίγει η ζωή; Μας παίρνει μια ζωή να μάθουμε εάν διαλέξαμε το σωστό. Κάποιες φορές είναι μοιραίο να μην το μάθουμε ποτέ. 

ΕΡΩΤΗΣΗ 4: Γιατί επιλέγξατε να γράψετε ένα δυστοπικό μυθιστόρημα;

Ν.Σ. Τρέφω ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα δυστοπικά μυθιστορήματα. Και τούτο, όχι γιατί απλώς εξιτάρουν τη φαντασία, αλλά γιατί προβάλλουν ερωτήματα. Τα πρόσωπα στα δυστοπικά μυθιστορήματα δεν είναι συγκεκριμένα, αλλά συμπυκνώνουν σύμβολα. Είναι σαν τα πρόσωπα στις αρχαίες τραγωδίες: πίσω από την ατομική δράση, τα πρόσωπα σημειολογικά κρύβουν συμβολισμούς που συμπυκνώνουν τη φιλοσοφία της ζωής.

Έτσι και ο ήρωας της αφήγησης, ο οποίος επιστρέφει στο «Νησί» -όχι στο νησί του, το συγκεκριμένο, υπαρκτό, με όνομα, αλλά στο συμβολικό χώρο- δεν είναι ένα συγκεκριμένο πρόσωπο με όνομα το οποίο δρα ατομικά, αλλά συμβολίζει την εισδοχή μέσω αυτού στον κόσμο μιας ουτοπίας. Άλλωστε, στο Νησί δεν επιτρέπονται τα ονόματα, γιατί συμβολίζουν την ταυτότητα του κάθε συγκεκριμένου

ατόμου.

ΕΡΩΤΗΣΗ 5: Τί θα επιθυμούσατε να αποκομίσουν οι αναγνώστες/στριες από την ανάγνωση του βιβλίου σας;

Ν.Σ. Έχοντας περάσει όλο τον επαγγελματικό μου βίο σε βιβλιοθήκες και αρχεία, καθώς και στην επιστημονική συγγραφή, στράφηκα προς τη λογοτεχνία σε μια περίοδο ωριμότητας, όταν οι σκέψεις σε κατατρύχουν. Και, για μένα, η λογοτεχνία δεν απαντάει σε ερωτήματα, δεν περιγράφει, δεν αποτελεί απλή πλοκή γεγονότων, αλλά πίσω από το πλέγμα της πλοκής θέτει ερωτήματα, καταβυθίζεται σε σκέψεις που προκύπτουν από την εμπειρία της ζωής. Και αυτό είναι που με ενδιαφέρει περισσότερο στη λογοτεχνική μου συγγραφή.

Το ένα και βασικό ερώτημα του βιβλίου με τα υποερωτήματά του είναι το εξής: Υπάρχουν ιδανικές κοινωνίες; Μπορεί να σχεδιαστεί μια ιδανική κοινωνία; Από ποιον; Επιβάλλεται εκ των άνω ή αυτοί που θέλουν να την βιώσουν συμμετέχουν από κοινού στον σχεδιασμό της; Τα μονοπάτια που επιλέγουμε στη ζωή μας αποτελούν προϊόν συνειδητής επιλογής; Ο κάθε αναγνώστης θα μπορούσε να θέσει πλήθος επιπλέον ερωτημάτων.

Όπως έχει διερευνήσει αναλυτικά η φιλοσοφία και η κοινωνιολογία, οι ουτοπίες είναι επικίνδυνες γιατί προβάλλουν μια επίπλαστη τελειότητα πάνω σε ένα ατελές είδος.

Γιατί στη φύση του ανθρώπου δεν ταιριάζει η τελειότητα. Γι’ αυτό, όλες οι ουτοπίες είναι καταδικασμένες να εξελιχθούν σε δυστοπίες. Και γιατί πέρα από το ατελές του ανθρώπου, ενυπάρχει στη φύση του η ανάγκη για αυτονομία, ατομική ελευθερία και επιλογή.

ΕΡΩΤΗΣΗ 6: Τέλος, τί να αναμένουμε στο μέλλον από τη συγγραφέα Νέλλη Σπαθάρη;

Ν.Σ. Εδώ και ένα χρόνο συγγράφω ένα μυθιστόρημα που σε πρώτο επίπεδο αναφέρεται στην περίοδο της Κατοχής στην Ύδρα. Δεν πρόκειται για ιστορικό μυθιστόρημα, αν και πίσω από την πλοκή υπάρχει όλο το ιστορικό υπόβαθρο. Ούτε είναι ένα μυθιστόρημα το οποίο εξελίσσεται στο παρελθόν, αν και γίνονται αναδρομές σε αυτό. Είναι ένα μυθιστόρημα που εξελίσσεται στο παρόν και η ηρωίδα του καλείται να επουλώσει ένα οικογενειακό τραύμα που έχει προκύψει από τον θάνατο ενός Άγγλου αεροπόρου στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο νησί της Ύδρας. Η δε αφορμή υπήρξε ένα πραγματικό τραγικό περιστατικό, την αφήγηση του οποίου είχα ακούσει από μια γυναίκα που το έζησε. Και βέβαια, στο μυαλό μου υπάρχει ήδη το επόμενο δυστοπικό μου αφήγημα, πάντα σε ένα «Νησί» στο οποίο θα παρακολουθήσουμε εκφάνσεις της καθημερινής μας ζωής που προκαλούν κοινωνικές συγκρούσεις, αλλά προσεγγίζοντάς τις σε ένα συμβολικό επίπεδο. Άλλη μια φορά, μια αφήγηση, τροφή για σκέψη.

Σας ευχαριστώ πολύ για τον χρόνο σας καί τις απαντήσεις σας.

Με εκτίμηση, Κυριακή Γανίτη από το blog Dominica Amat